مدل پورتر ابزاری استراتژیک است که به تحلیل رقابت و جذابیت یک صنعت کمک می‌کند. این مدل توسط مایکل پورتر در سال 1979 معرفی شد و بر اساس شناسایی پنج نیروی اصلی که بر عملکرد و سودآوری یک شرکت تاثیر می‌گذارند، بنیان‌گذاری شده است. این نیروها شامل تهدید ورود رقبای جدید، قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان، قدرت چانه‌زنی خریداران، تهدید محصولات جانشین و شدت رقابت در بازار می‌باشند.

 1. تهدید ورود رقبای جدید

ورود رقبای جدید به صنعت می‌تواند بر سودآوری شرکت‌های موجود تاثیر منفی بگذارد. عواملی که این تهدید را تحت تاثیر قرار می‌دهند شامل:

– موانع ورودی: هرچه موانع ورود به یک صنعت بیشتر باشد، تهدید ورود رقبای جدید کمتر خواهد بود. موانعی چون هزینه‌های سرمایه‌گذاری بالا، دسترسی به کانال‌های توزیع، و حق مالکیت معنوی از جمله این موانع هستند.
– میزان تقاضا: اگر تقاضا برای محصولات یا خدمات یک صنعت بالا باشد، جذابیت ورود به آن صنعت نیز افزایش می‌یابد.

 2. قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان

قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان بر قیمت و کیفیت کالاهاو خدمات تاثیرگذار است. عواملی که بر این قدرت تاثیر دارند عبارتند از:

– تعداد تأمین‌کنندگان: اگر تعداد تأمین‌کنندگان کم باشد، قدرت چانه‌زنی آن‌ها افزایش می‌یابد.
– موارد جایگزین: درصورتی‌که امکان انتخاب تأمین‌کنندگان متعدد وجود داشته باشد، قدرت چانه‌زنی کاهش می‌یابد.

 3. قدرت چانه‌زنی خریداران

خریداران نیز می‌توانند بر قیمت و کیفیت تاثیر بگذارند. قدرت چانه‌زنی خریداران با توجه به عوامل زیر تعیین می‌شود:

– تعداد خریداران: اگر شرکت‌ها با خریداران بزرگ و متمرکز مواجه باشند، این خریداران ممکن است قدرت چانه‌زنی بالایی داشته باشند.
– تنوع محصولات: هرچه محصولات یا خدمات یک شرکت بیشتر با هم متفاوت باشند، خریداران کمتر می‌توانند قدرت چانه‌زنی خود را افزایش دهند.

4. تهدید محصولات جانشین

محصولات جانشین می‌توانند بازار یک محصول خاص را تهدید کنند. عواملی که این تهدید را تحت تاثیر قرار می‌دهند شامل:

– قیمت: اگر قیمت محصولات جانشین کمتر از محصولات اصلی باشد، احتمال اینکه خریداران به سمت آن‌ها روی آورند افزایش می‌یابد.
– کیفیت: کیفیت محصولات جانشین نیز می‌تواند بر انتخاب خریداران تاثیرگذار باشد.

 5. شدت رقابت در بازار

شدت رقابت در بازار به میزان رقابت میان شرکت‌ها در یک صنعت اشاره دارد. عواملی که بر شدت رقابت تاثیر دارند شامل:

– تعداد رقبا: هرچه تعداد رقبا در یک بازار بیشتر باشد، رقابت نیز شدیدتر می‌شود.
– رشد صنعت: در صنایع با رشد سریع، رقابت کمتر می‌شود زیرا شرکت‌ها فرصت‌های جدید را شناسایی می‌کنند.

نتیجه‌گیری

مدل پنج نیروی رقابتی پورتر ابزاری قدرتمند برای درک و تحلیل وضعیت رقابتی یک صنعت است. با شناسایی و تحلیل این نیروها، شرکت‌ها می‌توانند استراتژی‌های موثر‌تری برای رشد و پیشرفت در بازار تدوین کنند. به همین دلیل، استفاده از این مدل در برنامه‌ریزی‌های استراتژیک نقش اساسی دارد و به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا نقاط قوت و ضعف محیط رقابتی خود را شناسایی و در راستای بهبود عملکرد خود اقدام کنند.